Tomen gladdu Barclodiad y Gawres, ger Rhosneigr
Ychydig i'r gorllewin o'r maes parcio ym Mhorth Trecastell, mae Llwybr Arfordir Cymru yn dod â chi i domen gladdu gyn hanesyddol fawr sy'n dangos cysylltiadau hynafol rhwng Ynys Môn, Iwerddon, Ffrainc a Sbaen.
Gelwir y twmpath Neolithig yn Barclodiad y Gawres, sy'n golygu "ffedog o'r cewri". Ceir enwau tebyg ar dolmenni claddu eraill yng Nghymru, gan gynnwys Arffedogiad y Wrach, ger Caergwrle, ac Arffedogiad y Gawres, ger Beddgelert. Mae Arffedogiad hefyd yn golygu ‘erchyll’. Gelwir carnedd o'r Oes Efydd ym Mwlch y Ddeufaen (ger Llanfairfechan) yn Barclodiad y Gawres.
Yn y Gymraeg a llên gwerin eraill, roedd cerrig twmpath a orchuddiwyd gynt ar y ddaear yn cael eu hystyried yn gyffredin fel llawn ffedog o greigiau a daflwyd i lawr mewn ffieidd-dra gan wrach neu gan wraig cawr!
Mae'r Barclodiad y Gawres hwn yn dyddio o gyfnod olaf Oes y Cerrig, c.4000CC i 3500CC.
Yn y 1950au, darganfu archeolegwyr weddillion dau ddyn y tu mewn a oedd wedi'u hamlosgi. Ar rai o'r cerrig ceir patrymau arysgrifedig, gan gynnwys sbiralau a llinellau igam-ogam, sydd hefyd wedi eu canfod mewn mannau claddu yng Nghwm Boyne Iwerddon, ac yn Sbaen a Llydaw.
Datgelodd cloddiad y 1950au weddillion tân y tu mewn i'r bedd a ddiffoddwyd yn ôl pob golwg trwy arllwys cymysgedd o ddŵr, pysgod ac anifeiliaid bach drosto! Yna gosodwyd cregyn dros y cyfan.
Roedd y twmpath gwreiddiol tua 27 metr mewn diamedr. Arweiniodd cyntedd mynedfa hir at siambr ganolog ac mae tri darn byrrach yn arwain o'r siambr ganolog. Roedd y darnau yn ffurfio cynllun siâp croes.
Cafodd y rhan fwyaf o'r cerrig dros y cynteddau eu tynnu ymhell yn ôl. Mae to modern wedi caniatáu i siâp allanol a darnau mewnol y twmpath gael eu hail-greu.
Pellter byr i'r gogledd o Barclodiad y Gawres mae olion twmpath claddu llai o'r Oes Efydd (tua 2300CC i 800CC).
Gyda diolch i Andrew Davidson, o Ymddiriedolaeth Archeolegol Gwynedd, a'r Athro Hywel Wyn Owen, o Gymdeithas Enwau Lleoedd Cymru. Hefyd i Gwyndaf Hughes am y cyfieithiad
Gwefan Ymddiriedolaeth Archeolegol Gwynedd
 |
  |